«Η λογοκρισία είναι μία και απορριπτέα»

Ο Δημήτρης Χαλιώτης, μοιράζεται μαζί μας την ιστορία ενός λογοκριμένου τραγουδιού με αφορμή την παράσταση «Τα Λογοκριμένα»

Δύο χρόνια μετά την πρώτη sold out επιτυχία, ανεβαίνει ξανά στο Ολύμπια, την Τρίτη, 5 Απριλίου στις 20:30, η μουσική παράσταση του Δημήτρη Χαλιώτη «Τα Λογοκριμένα» με τραγούδια που υπέστησαν λογοκρισία από το 1937 μέχρι τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης.

Με αφορμή την παράσταση ο Δημήτρης Χαλιώτης επιλέγει να μοιραστεί μαζί μας την ιστορία πίσω από το τραγούδι «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» του Απόστολου Καλδάρα.

 

Τα Λογοκριμένα: Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι και άλλες ιστορίες

Θεσσαλονίκη. Χειμώνας 1945. Έναν χρόνο μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς η Ελλάδα στροβιλιζόταν ήδη στη δίνη του εμφύλιου σπαραγμού με την κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη να προχωρά σε μαζικές διώξεις κομμουνιστών.

Ο νεαρός Απόστολος Καλδάρας – άγνωστος ακόμα στο ευρύ κοινό – δούλευε εκείνη την περίοδο στη συμπρωτεύουσα παίζοντας σ’ ένα κέντρο που λεγόταν «Μαξίμ». Μαζί του εργαζόταν ένας καλός του φίλος, ο οποίος έμενε στη συνοικία Ακρόπολη της Θεσσαλονίκης, ακριβώς κάτω από το Επταπύργιο. Οι δυο τους πήγαιναν συχνά στο σπίτι του, πίνανε κάνα ουζάκι και παίζανε μπουζούκι με τις ώρες. Μια μέρα, είχε πια αρχίσει να νυχτώνει, όταν οι δύο φίλοι ξεκίνησαν να πάνε στο μαγαζί. Όπως κατεβαίνανε προς το κέντρο της πόλης, ο Καλδάρας γύρισε και είδε τη σκοτεινή σιλουέτα των φυλακών του Γεντί Κουλέ, εκεί όπου βρίσκονταν φυλακισμένοι εκατοντάδες κομμουνιστές κρατούμενοι. Αυτή την εικόνα είχε στο μυαλό του όταν έβαλε στο χαρτί τους στίχους «Νύχτωσε και στο Γεντί το σκοτάδι είναι βαθύ…»

Ήταν η αρχή ενός από τα πιο εμβληματικά άσματα στην ιστορία του λαϊκού μας τραγουδιού, που δύο χρόνια αργότερα θα αποτελούσε την πρώτη μεγάλη επιτυχία του νεαρού συνθέτη. Ο λόγος φυσικά για το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» που οι αρχικοί λογοκριμένοι του στίχοι αναφέρονταν σε έναν κρατούμενο των φυλακών και όχι σε κάποιο παλικάρι που βιώνει ερωτική απογοήτευση.  Συγκεκριμένα ο Καλδάρας έγραφε:

Νύχτωσε και στο Γεντί

το σκοτάδι είναι βαθύ

Κι όμως ένα παλικάρι

δεν μπορεί να κοιμηθεί

Άραγε τι περιμένει

απ’ το βράδυ ως το πρωί

στο στενό το παραθύρι

που φωτίζει το κελί

Πόρτα ανοίγει πόρτα κλείνει

μα διπλό είναι το κλειδί

τι έχει κάνει και το ρίξαν

το παιδί στη φυλακή;

Οι παραπάνω στίχοι δεν μπόρεσαν φυσικά να περάσουν από την πολύ αυστηρή προληπτική λογοκρισία που επικρατούσε εκείνη την εποχή. Όλα τα τραγούδια πριν δισκογραφηθούν έπρεπε να εγκριθούν από μία κυβερνητική Επιτροπή Λογοκρισίας που λειτουργούσε με βάση τους μεταξικούς και μετέπειτα κατοχικούς νόμους, ήδη σε ισχύ από το 1937. Το τραγούδι του Καλδάρα θεωρήθηκε φιλοκομμουνστικό και ο δημιουργός του για να το περάσει από τη λογοκρισία αναγκάστηκε να ξαναγράψει κάποιους από τους στίχους του. Κάπως έτσι το «Γεντί» έγινε «χωρίς φεγγάρι», το «κελί» άλλαξε σε «κερί» και το τελευταίο τρίστιχο μεταμορφώθηκε εντελώς: «Πόρτα ανοίγει πόρτα κλείνει με βαρύ αναστεναγμό, ας μπορούσα να μαντέψω της καρδιάς του τον καημό».

«Μ’ αυτούς τους τρόπους περνάγαμε τότε τα τραγούδια μας. Ακόμα και πολλά τραγούδια που με την πρώτη ματιά φαίνονται ερωτικά, κατά βάθος εκφράζουν βαθύτερα κοινωνικά νοήματα» έλεγε δεκαετίες αργότερα ο Καλδάρας.

Το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» είναι ένα μόνο από τα πασίγνωστα τραγούδια που θα ακουστούν στην αρχική μη λογοκριμένη εκδοχή τους στη μουσική παράσταση «Τα Λογοκριμένα», που δύο χρόνια μετά την πρώτη τους sold out συναυλία, παρουσιάζονται ξανά στις 5 Απριλίου στο Ολύμπια, Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας», με ερμηνευτές τον Κώστα Μακεδόνα και τη Ρίτα Αντωνοπούλου και αφηγητές τον Λεωνίδα Κακούρη και την Ελένη Καρακάση.

Ένα χρονικό 50 και πλέον χρόνων μουσικής λογοκρισίας στην Ελλάδα γεμάτο άγνωστες ιστορίες, προσωπικές μαρτυρίες γνωστών καλλιτεχνών που βίωσαν τη λογοκρισία στο πετσί τους, σπάνιο αρχειακό υλικό και φυσικά αγαπημένα τραγούδια. Μια μουσική παράσταση που μας θυμίζει ότι δεν υπάρχει «καλή» ή «κακή» λογοκρισία. Η λογοκρισία είναι μία και απορριπτέα.